Emperyalizm nedir?
Bir devletin sınırlarını genişletmesine, başka ülkeleri gerek siyasi, gerek ekonomik, gerek kültürel kontrolü altına almasına denir.
Son çağlarda devletler emperyalizme, daha çok ekonomik üstünlük sağlamak, ticaret yaptıkları alanları genişletmek için başvurmuşlardır. Avrupa ülkelerinin, Asya, Afrika ve Amerika’daki sömürgeleri bu amaçla meydana getirilmiştir. Bu yüzden büyük devletler arasında doğan rekabet, Birinci Dünya Savaşı’na, bu savaşın meydana getirdiği anormal durum da, daha sonra ikinci Dünya Savaşı’na yol açmıştır.
Emperyalizm nedir? (Felsefe)
Kapitalist sosyo-ekonomik kuruluşun sonuncu gelişim aşaması. Emperyalizm, en ileri kapitalist ülkelerde, yaklaşık olarak 19. yüzyılın sonlarıyla 20. yüzyılın başlarında ortaya çıkmıştır. Kapitalizmin başlangıç evresindeki biçimi olan serbest rekabet kapitalizminden, aşağıdaki belli başlı belirgin özelliklerle ayrılır:
1. Üretimde ve sermayede görülen temerküz (concentration) öyle yüksek bir gelişim basamağına ulaşmıştır ki, bu gelişme, ekonomik yaşamda belirleyici rol oynayan tekelleri yaratmıştır.
2. Banka sermayesi ile sanayi sermayesi kaynaşmış ve böylece oluşmuş olan finans sermayesi temeli üzerinde, bir finans oligarşisi kurulmuştur
3. Sermaye ihracı, mal ihracından farklı olarak özel bir önem kazanmıştır
4. Dünyayı kendi aralarında paylaşan uluslararası tekelci kapitalist birlikler kurulmuştur
5. Yeryüzündeki toprakların en büyük kapitalist devletler arasında paylaşılması tamamlanmıştır. (Lenin).
Emperyalizmin en belirgin özelliği, tekellerin çok geniş ekonomik ve politik hegemonyasıdır bu nedenle, emperyalizm tekelci kapitalizm diye de adlandırılır. Emperyalizm, tarihsel konumu bakımından asalak, kokuşan ve can çekişen kapitalizmdir. Bu özelliğiyle proletarya devriminin ön-basamağıdır. Kapitalizmin tüm çelişkilerini, özellikle sermaye ile emek arasındaki temel çelişkiyi keskinleştirir bu nedenle iktidarın işçi sınıfı tarafından ele geçirilmesi ve sosyalist topluma geçiş, tarihsel bir zorunluk haline gelir.
Tarihsel yönden bakıldığında, emperyalizmin can çekişen kapitalizm olması, kapitalizmin emperyalizm koşullarında hiç bir gelişme olanağı kalmadığı anlamına gelmez tersine, üretim güçleri önemli ölçüde geliştirilebilir, bilimsel-teknik devrim belirli sınırlar içinde yürütülebilir ve güçlü bir ekonomik, askersel potansiyel yaratılabilir. Ne var ki, bu gelişme orantısız olarak yürür ve emperyalizmin çelişkilerini alabildiğine keskinleştirir.
Politik açıdan emperyalizm, her alanda demokrasinin içini boşaltmakla ve onu bertaraf etmekle, tüm demokratik hareketleri, en başta işçi sınıfı hareketini baskı altına almakla ve burjuvazinin, açık diktatörlüğüne dayalı egemenlik biçimlerini (faşizm) uygulamakla belirlenir. Ayrıca emperyalizm, tekellerin ve emperyalist devletlerin, hammadde kaynakları, sürüm piyasaları, nüfuz bölgeleri, sömürgeler ve askeri stratejik noktalar ele geçirmeye çalışan saldırgan karakteriyle tanınır.
Emperyalist devletlerin orantısız ekonomik gelişmesi, zorunlu olarak dünyanın yeniden paylaşımı savaşımına yol açar bu paylaşımda ekonomik, politik ve nihayet askersel araçlara başvurulur. Örneğin, Alman emperyalizminin dünyanın yeniden paylaşımını zorla kabul ettirme çabaları, Birinci Dünya Savaşı’ nın en önemli nedenlerinden biriydi. İkinci Dünya Savaşı ise, faşist Alman emperyalizmi tarafından dünya egemenliğini ele geçirmek amacıyla başlatıldı.
Dünya sosyalist sisteminin ortaya çıkmasından bu yana, emperyalizmin gerici güçlerinin saldırgan politikası, sermayenin egemenliğini ebedileştirmek için, sosyalizm dünyasının tümünü olanca olanaklarıyla çökertmeye, gelişmesini ters yüz etmeye, ya da hiç değilse, durdurmaya yöneliktir. Bu nedenle, emperyalizm var olduğu sürece, savaş tehlikesi de var olacaktır.
Ancak bugün için, dünya sosyalist sisteminin, ulusal kurtuluş savaşlarının, örgütlü barış hareketlerinin ve dünyanın tüm barışsever güçlerinin, emperyalizmin yeni bir dünya savaşını başlatmasını engelleyen büyük bir güç oluşturdukları belli olmuştur bu da, yeni bir dünya savaşı olasılığını azaltmaktadır. Uluslararası güç dengesinin gitgide sosyalizm lehine değişmesi ve sosyalist devletler topluluğunun aktif bir barış politikası yürütmesi, emperyalizmi, barış içinde yan yana yaşama politikasını bir çok alanda kabule zorlamaktadır.
Günümüzde kapitalizm, Oktobr Devrimiyle başlayan genel bunalımının üçüncü evresine girmiştir. Bu bunalım, sosyalist sisteminçığ gibi büyümesiyle ve gittikçe artan üstünlüğüyle, emperyalizmin klasik sömürge sisteminin tamamen çökmesiyle ve kapitalist ülkelerdeki anti-emperyalist demokrasi hareketinin gelişmesiyle belirginleşmektedir. Emperyalizm, bu çöküşü çeşitli önlemlerle durdurmaya çalışır ve sosyalizme karşı savaşım yürütürken, tüm güçlerini harekete geçirmektedir.
Bu amaca hizmet eden, devletle bütünleşmiş tekelci kapitalizmin doğuşu, tekellerin gücünün devlet gücüyle kaynaşmasına yol açmıştır böylece finans oligarşisine, toplumsal yaşamın bütününe egemen olma olanağını sağlamaktadır. Ekonomide devletin, kendisiyle sarmaşan tekeller yararına aldığı önlemlerin uygulanmasıyla, tüm sınıf ve tabakaların devletle bütünleşmiş tekelci kapitalizmin çıkarlarına tabi kılınmasıyla, devletle bütünleşmiş uluslararası tekelci örgütlerle (AET) ve diğer önlemlerle emperyalizm egemenliğini istikrarlı kılma olanağı aramaktadır. Gerçi böylece bazı sorunlar geçici olarak, bir ölçüde bertaraf edilebilir ama, kapitalist toplumdaki derin uzlaşmaz çelişkilerin varlığı devam eder ve gitgide keskinleşir.
Emperyalizm ne demek? (Ekonomi)
(Imperialism) Fransızca “imperialisme” kelimesinden geçme. Bir devletin, diğer devletler aleyhine genişlemesi, onları siyasal ve ekonomik egemenliği altına almasına dayanan yayılmacı politikalar izlemesi. Siyasal emperyalizmin tarihte pek çok örnekleri vardır. Kendisini güçlü gören birçok ülke veya imparatorluk, diğerlerini kendisine katarak veya boyunduruğu altına alarak genişlemeye çalışmıştır. Günümüzde daha çok söz konusu olan iktisadi emperyalizm’dir. İktisadi Emperyalizm, sanayi devriminin ortaya çıkarttığı bir sonuçtur. Bir yandan yabancı ülkelerdeki ham madde kaynaklarını, diğer yandan da dış pazarları ele geçirme amacı güder.
Emperyalizmin tarihsel evreleri
Collier’s Encyclopedia emperyalizm tarihini üç büyük evreye ayırmaktadır: Birincisi, 16. yüzyıla kadar devam eden ve imparatorlukların genişlemesi ile ilgili olan evredir; ikincisi coğrafi keşiflerle başlayıp 19. yüzyıla kadar devam eden emperyalizmdir —eski emperyalizm olarak adlandırılmaktadır; üçüncüsü yeni emperyalizmdir ve yaklaşık 1880’lerde başlamış ve sömürgelere yeniden büyük ilgi duyulmasına, Asya ve Afrika’nın paylaşılmasına yol açmıştır.
Etimoloji ve farklı kuramsal yaklaşımlar
Emperyalizm terimi Latince “imperium” sözcüğüne dayanmaktadır ve diktatörlük gücü, merkezi hükümet, keyfi yönetim metotları anlamına gelmektedir. Bu kullanımının dışında Fransa’da 1830’larda Napolyon imparatorluğuna hayranlık duyanları nitelemek için, 1848’den sonra ise Napolyon III’ün kötü yönetimini ifade etmek için kullanılmıştır. Emperyalizm kavramının kullanımı 1870’lerde İngiltere’de yaygınlaşmıştır.
Kelime olarak Türkçeyede giren imparatorluk olgusu aslında emperyalizmin kendisidir de. Bu bakımdan 20. yüzyıl ve öncesi devlet yapı ve yürütmeleri eliyle değerlendirmekte kavramın imparatorluk ve emperyalizm özdeşliğine özgül olarak götürür. Örneğin günümüzde çıkan bazı yazılımlarda hala Imperial Edition diye anılan özel bir sürüm bile vardır. Bu yaklaşımdan yola çıkıldığı zaman halen var olan yada 20. yüzyılda sona eren devletler bağlamında emperyalist kabul edilenler bellidir.
Muhafazakar kuram
1870’li yıllarda İngiltere’de Başbakan Benjamin Disraeli’nin sömürge imparatorluğunu güçlendirme ve genişletme politikalarını tanımlamak için emperyalizm kavramına başvurulmuştur. Böylece emperyalizm, sömürgecilikle eş anlamda kullanılmaya başlanmıştır. Bu yaklaşıma göre emperyalizm , gelişmiş ülkelerde mevcut durumun muhafaza edilmesi için bir gereklilik ve hak olarak görülür.
Marksist kuram
1900’lerle birlikte Rosa Luxemburg, Rudolph Hilferding, V. I. Lenin ve Nikolai Bukharin basit sömürgecilik yerine ekonomik nüfuzun daha karmaşık şekillerine dikkat çekmişler; pazarların, arz kaynaklarının ve yatırım yollarının hakimiyet altına alınması ile ilgilenmişlerdir. Pierre Jalée emperyalizmi “uluslararası iş bölümünde, ticarette ve sermaye hareketinde belirli ilişkileri vurgulayan ekonomik bir fenomen” olarak; Richard D. Wolff “bir ekonominin diğer ekonomi üzerinde uyguladığı kontrol araçları ağı” olarak; Paul M. Sweezy , Lenin’i takip ederek, “dünya ekonomisinin gelişiminin bir basamağı” olarak; Richard C. Edwards, Michael Reich ve Thomas E. Weisskopf ise “kapitalizmin uluslararasılaşması” olarak tanımlamaktadırlar.
Toplumsal psikolojik kuram
Diğer yandan Schumpeter geniş bir yorumla emperyalizmin kapitalizmden önce var olduğunu ve kapitalizm ve emperyalizm arasında bir ilişkinin bulunmadığını savunmuştur.
Bu yaklaşıma göre , savunma gereksiniminin bir gerekliliği olan savaşçı sınıfın varlığını sürdürebilmesinin bir sonucu olarak emperyalizm ortaya çıkar.
Michael Barrant Brown’a göre emperyalizm “ekonomik yönden az gelişmiş ülkelerin gelişmiş olanlara tabi olmasını sağlayan ekonomik, siyasal ve askeri ilişkileri niteler. Emperyalizm dünya ekonomisindeki eşitsiz ilişkiler sistemini tanımlayan en uygun kelimedir”.
Siyasi kuram
Hans J. Morgenthau’ya göre ise emperyalizm “statükoyu yıkmaya yönelik politikalar”dır; Morgenthau, mevcut durumu korumaya yönelik politikaları emperyalist saymaz. Benjamin J. Cohen ise emperyalizmi “siyasal veya ekonomik, dolaylı veya dolaysız bir ulusun diğer ulusu etkin şekilde hakimiyet altına almasına yönelik her türlü ilişki” olarak tanımlamaktadır.
Liberal kuram
John Hobson gibi yazarlara göre , emperyalizm kapitalizmin bir takipçisi değil siyasi bir seçimdir. Doğal kaynakların sınırlı olması , harcamaların azaltılması ve karların en üst düzeylere çekilebilmesi gereksinimi emperyalizmi doğurur.
Sözlükte “emperyalizm” ne demek?
1. Bir devletin başka bir devleti siyasal ve ekonomik egemenliği altına alması ya da almak istemesi, sömürgecilik.
2. Anamalcılığın tekelcilik biçiminde görülen en yüksek, en son aşaması.
Cümle içinde kullanımı
İslav emperyalizminin vahşet ve dehşetini tecrübe etmiş olarak yakından tanıyordu.
– S. Ayverdi
Emperyalizm kelimesinin ingilizcesi
n. imperialism
Köken: Fransızca
Bir Başlık Yarat | Elektronik | Canlı Destek | Video | Program | Oyun | Devre | Siber Harita | Hack Oyunu
Tüm Soru Ve Danışmalık Hizmetleri İçin 7/24 CANLI DESTEK Platformu Açık
Bir Başlık Yarat Alanından İstediğiniz zaman bir sorun bildirebilir veya bir sorun çözümü için katkıda bulunabilirsiniz. DENEMEK İÇİN BUJRAYA TIKLAYIN
